Temat klauzul abuzywnych stał się bardzo popularny w kontekście afery frankowej i sprawił, że coraz więcej osób zwraca uwagę na zapisy zawieranych umów. Czym dokładnie są klauzule abuzywne? Jak można je rozpoznać? Jak się przed nimi bronić?

Czym są klauzule abuzywne?

Zgodnie z art. 385 Kodeksu cywilnego klauzule abuzywne, również określane jako niedozwolone postanowienie umowne albo klauzule niedozwolone, odnoszą się do warunków lub postanowień umowy lub porozumienia, które są nieuczciwe, jednostronne lub niekorzystne dla interesów konsumenta.

Klauzule te można znaleźć w różnego rodzaju umowach zawieranych między przedsiębiorstwami a konsumentami, takich jak umowy pożyczki i kredytu, umowy konsumenckie, umowy o pracę i nie tylko. Uważa się je za problematyczne, ponieważ mogą powodować brak równowagi w prawach i obowiązkach stron podpisujących dany dokument.

W Polsce obowiązują przepisy zabraniające stosowania takich klauzul w stosunkach umownych. Pozwalają one także na unieważnienie klauzul abuzywnych, które nie są zgodne z przepisami. W efekcie klauzule te nie mają zastosowania i powinny być usunięte z umów.

Klauzule abuzywne: jaką mogą mieć formę?

Pojęcie klauzul abuzywnych jest często poruszane w kontekście prawa ochrony konsumentów i prawa umów. Klauzule te mogą przybierać różne formy, na przykład mogą one:

• Wyłączać albo ograniczać odpowiedzialność względem konsumenta,
• Przewidywać postanowienia, które nie zostały podane w umowie,
• Nakładać na konsumenta dodatkowe, niedozwolone przepisami kary albo opłaty,
• Zatajać istotne informacje dotyczące zawieranej umowy,
• Zakładać zmianę umowy przez kontrahenta względem konsumenta bez wyraźnej przyczyny,
• Wyłączać obowiązek zwrotu zapłaty za niespełnione w całości świadczenie,
• Wskazywać, że konsument nie może rozwiązać umowy, odstąpić od niej albo jej wypowiedzieć.

Klauzule abuzywne w umowach kredytów frankowych

W kontekście kredytów udzielanych we franku szwajcarskim klauzule abuzywne odnoszą się do postanowień umów kredytowych, które są uważane za nieuczciwe lub niekorzystne dla kredytobiorców.

Kwestia ta stała się popularna w następstwie znacznego wzrostu kursu franka szwajcarskiego w stosunku do innych walut, w tym polskiego złotego, co miało miejsce po 2008 roku.

Szacuje się, że niemalże każda umowa kredytowa zawarta we franku szwajcarskim w latach 2004-2010 zawiera klauzule abuzywne. Klauzule te w umowach kredytów frankowych dotyczą przede wszystkim poniższych zapisów:

Przeniesienie ryzyka walutowego z banku na konsumenta

Jedną z krytycznych uwag dotyczących umów kredytów frankowych był brak odpowiedniego poinformowania kredytobiorców o potencjalnym ryzyku związanym z zaciąganiem kredytów w walucie obcej. W efekcie nagła i znacząca podwyżka kursu franka szwajcarskiego zaskoczyła wielu kredytobiorców, powodując drastyczny wzrost ich zobowiązań.

Niekorzystne kursy wymiany walut

Banki nagminnie stosowały klauzule indeksacyjne, także określane jako klauzule przeliczeniowe. Polegały one na stosowaniu niekorzystnych kursów wymiany walut przy przeliczaniu kwoty kredytu z franków szwajcarskich na złotówkę. Banki opracowywały własne tabele kursów, według których przeliczały raty kapitałowo-odsetkowe. W rezultacie zadłużenie kredytobiorców w polskiej walucie wynosiło znacznie więcej niż wynikało to z kursu franka.

Brak przejrzystości umowy

Umowy kredytowe krytykowano również za brak przejrzystości. Przełożyło się to na trudności w ich pełnym zrozumieniu przez kredytobiorców. Umowy zakładały między innymi skomplikowane warunki finansowe, stosowały niejasny język lub zatajały informacje na temat potencjalnego wpływu wahań kursów walut na spłatę kredytu.

Brak możliwości spłaty rat we franku

Chociaż kredyty frankowe udzielane były jako kredyty walutowe, wiele banków uniemożliwiało ich spłatę w tej walucie. Klient mógł opłacić raty jedynie w złotówkach, co często było dla niego niekorzystne ze względu na wspomnianą wcześniej klauzulę indeksacyjną.

Klauzule abuzywne w kredycie frankowym: co można zrobić?

Zastosowanie przez banki klauzul abuzywnych w umowach kredytów frankowych doprowadziło do sporów prawnych, protestów i dyskusji na temat uczciwości warunków kredytów.

Frankowicze z takimi umowami nie są jednak w sytuacji bez wyjścia. Obecnie mogą zdecydować się na wystąpienie przeciwko kredytodawcy i walkę o swoje prawa, aby unieważnić szkodliwe zapisy.

Klauzule te dały zatem kredytobiorcom prawo do podważania zawartych umów ze względu na niezgodne z przepisami zapisy. Kredytobiorcy, którzy zawarli umowy z klauzulami niedozwolonymi, mogą zdecydować się na wytoczenie sprawy sądowej przeciwko bankowi. Na jej skutek mogą unieważnić umowę albo odfrankowić kredyt i przekształcić go w złotówkowy.